Қушлар ҳақида малумот:
Penant yoki qizil Rosella
Yovvoyi tabiatda Rosella turlarini Avstraliyaning janubiy yoki sharqiy qismida uchratish mumkin. Ular odamga qarshilik ko’rsatmasdan va uning sharoitlarini qabul qilgan holda, insonlar bilan yonma-yon yashashga odatlandilar. Odatda ular qushlarning tabiiy yashashi uchun barcha shart-sharoitlar saqlanib qolgan parklarda yashaydi. Galalar juda katta emas. Qush ishqivozlari ularning churoyi va fleyta ovozini yodga soluvchi sayroviga maftun bõlib ularni honakilashtirishgan.
Qizil va qora rang qushga yanada maftunkorlik baxsh etgan.
Tõtilarning bunday turlari ko’pincha qizil rosella deb nomlanadi. Bu nom juda aniqroq, chunki qushning tanasining 90 foizi qizil rangda. Yorqin qizil rangdan tõq qizil ranggacha tuslanadi. Roselle oilasiga tegishli bo’lgan xarakteristikasini saqlab qolgan holda, orqa tomon bir xil qizil rangli qora “chipor” bilan bezangan.
Tumshuq oq yoki och kulrang tusda , xarakterli qirrali. Ko’zlar qora va juda jonli va porlab ko’rinadi. Ko’zlari va oyoqlari atrofidagi patsiz joylar kulrang.
Bu qushlarga qarab tabiatda bunday mõjizalar borligidan hayratlanasiz. Yonoqlari, qanotlari va dumlarida moviy va ko’k patlarni qo’shib, bir to’tiqush tasviri yakunlandi. Bu ranglar bilan yanada chiroyli va maftunkor kõrinishga ega bõldi. Bu tur lotinchada “Platycercus elegans” nomiga ega bõldi.
Penantr tõtiqushining jinsini rangga qarab aniqlash mumkin emas, chunki narlar va modalar bir xil ko’rinadi.
Bu qush turlarining hajmi 36-37 sm dan oshmaydi. Lekin, uzun dum (tananing o’zi bilan deyarli bir xil) vizual illüziya hosil qiladi va to’tiqush kattaroq ko’rinadi. Rozelning kattaligi qushlarning jinsini aniqlashda yordam bermaydi.
Penantlar insonlar bilan yonma yon hayotga moslashgan va odatda Avstraliya bog’larida uchraydi. Misol uchun, Danlenon va Hillsvildagi mehmonlar nafaqat ularning tashqi qiyofasidan hayratda qoldirishlari, balki ularni õz qo’llari bilan oziqlantirishlari mumkin.
Buning sababi, gulning pushti rangi o’sish belgisi va gulning o’sishi va gulining o’sishi belgisidir. Ushbu tadqiqot natijalari “Online Publishing” jurnalida chop etilgan “Onlayn nashriyot” jurnalida chop etildi.
Turning tuslanishi bilan tanishamiz.
Ovrupoliklar rozella tõtiqushlarini birinchi bõlib Sidney atrofida ko’rishgan, aniqrog’i, Rouz Hill koloniyasida. Butun turning nomi shu joy nomi bilan bog’lab nomlangan. Ularning oltitasi qizil to’tiqushlarga tegishli bo’lgan ko’plab tur va tuslari ajratib turadi:
1)Platycercus elegans elegans – Avstraliya janubida va sharqida, yorqin qizil;
2)Platickercus elegans flaveolus Gould – sariq rangli rosella – yorqin sarg’ish rangda va peshonasini qizil chiziq bezatadi;
3)Platikercus elegans fleurieuensis (caledonicus) Ashby – yashil rosella;
4)Platycerus elegans melanopterus North – qora rozella
5)Platikercus elegans nigrescens EP Ramsay – motamnomo rosella orqa tomonidagi qizil patlar qora chiziqli tusga ega. Avstraliyalik ornitologi Eduard Pearson Ramsey tomonidan nomlangan. 19-asrda avstraliya qushlarining katalogini yaratgan olim;
6)Platikercus elegans subadelaidae (adelaidae) Mathews – Adelaida rozellasi- mamlakat janubidagi Adelaida shahri shafiga nomlangan. Bu tur har qanday sharoitga moslasha olish hususiyatiga ega.
Ozuqalanishi
Qizil Rosella Avstraliyaning janubi-sharqiy qismida joylashgan Murray, Darling, Goulburn, Marrambiji daryolarining yonida istaganicha joylashadi. Parvozlari yaxshi samara berishiga qaramay, rozellalar suvni va oziq-ovqatga yaqin bõlishni afzal ko’rishadi.
Ushbu qushlar tabiiy ekzotik mevalarga ega. Misol uchun, kvisland yong’oqlari. Bu erda olxo’ri, moviy anjir, chõzinchoq laym, daidsoniya (o’rikqa o’xshash) keng tarqalgan.
Mo”tadil janubiy iqlim tufayli, xorijiy mevalar ham materikda õsa olgan. Odamlar va tõtilar, banan, olma, ananas, pamelo, longan, ajdar mevalaridan bahramand bõlishmoqda.
Garchi plantatsiyalar yonida yashaydigan rozellalar vaqti-vaqti bilan bosqinchilik qilsa-da, ulardan foyda ham bor. Ular zararli hasharotlarni faol ravishda yo’q qiladilar va begona o’t urug’larini iste’mol qiladilar
Mahalliy o’rmonlarda ko’plab palma daraxtlari o’sadi, kauri (ignabargli daraxtlar) mavjud, ochiq joylarda butilkasimon daraxti va kazaurin mavjud. Qizil rosellalar darahtlar gullaganida u shohdan bu shohga õtish bilan changlanish jarayoniga ham yordam beradilar.
Tabiatda kõpayishi
Avstraliyaning o’rmonlarida akatsiya va efkalipt daraxtlari ko’p uchraydi. Ushbu daraxtlarning kavagida, to’tiqushlar urchish mavsumida uyalar qyradi. Ikkala jinslar ikki yoshida tõliq yetilgan hisoblanadi.
Juftlashgan to’tiqushlar bir muddat galadan alohida yashab kõpayadilar. Erkak qush 3-7 ta tuxum qo’ygan moda qushga g’amxo’rlik qiladi. Uch haftadan ozgina ko’proq moda qush tuhumni bosib yotiadi tananing issiqligi bilan tuhumni isitadi. Ayni paytda nar o’z modasini ovqatlantiradi. Polaponlar ochib chiqganidan sõng, har ikkalasi ularni oziqlantiradi. Lekin bu uzoq davom etmaydi. Ochib chiqgan vaqtidan bir yarim oydan ikki oygacha bo’lgan vaqtlarda polaponlar kuchga to’lib, uyadan uchib chiqadilar.
Rosella gapdon emas, lekin ularda musiqalarni hushtak chalish orqali ijro etish qobiliyati bor. Ular hattoki shõx taronalarga kulguli raqsga tushishni ham qoyillatadi
